Het autonome zenuwstelsel bestaat onder andere uit het sympathische zenuwstelsel, ook wel bekend als het ‘fight or flight’ systeem, dat de organen zodanig beïnvloedt dat je lichaam in actie kan komen. Het parasympatische zenuwstelsel, ook wel bekend als het ‘rest & digest’ systeem, beïnvloedt de organen zodat je lichaam tot rust en herstel kan komen.
In een gezond patroon is er balans tussen deze twee systemen, tussen actie en rust. Bij ongezonde stress zijn de signalen die je lichaam rondstuurt niet meer in balans. Je kan het zien als tegelijkertijd op het gas- en het rempedaal drukken: het sympathisch en parasympatische stelsel zijn niet meer in balans.
Help, een tijger!
Stress kan ontstaan door een gevaarlijke situatie zoals een tijger die je aanvalt, maar ook door andere prikkels. Denk bijvoorbeeld een vervelende baas, ruzie met je geliefde, een lange rij bij de kassa. Maar ook een enge film over de tijger of zelfs denken aan tijgers kan al een prikkel zijn! Niet iedereen zal in dezelfde situaties stress ervaren (en je kan werken aan je stressbestendigheid), maar zodra je stress hebt wordt steeds hetzelfde proces in werking gesteld. Je reageert dus hetzelfde op kantoor als op een tijger!
Acute stress is kortdurende stress die een duidelijke aanleiding heeft, hier is helemaal niets mis mee. Laten we bijvoorbeeld eens kijken wat er gebeurt als je wordt aangevallen door een tijger. Jouw zintuigen signaleren de tijger; je ziet een groot gestreept beest en misschien hoor je gebrul. De oudste gedeeltes van ons brein reageren en geven direct signalen af aan je ‘fight or flight’ systeem waardoor we in de actie gaan!
Superfocus
Je lichaam maakt stress hormonen aan, waaronder cortisol en adrenaline. Deze zorgen ervoor dat je brein effectiever kan werken, en er meer brein activiteit is. Je bent super gefocust en ook je pupillen verwijden, zodat je letterlijk meer kan zien. Je spieren spannen zich alvast aan om zich klaar te maken voor actie. Al deze zaken helpen je om de situatie goed te kunnen overzien: Wat is de beste vluchtroute? Hoe reageer ik op de aanval?
Brandstof
Een tijger versla je niet zomaar. En ook als wegrent zal je waarschijnlijk flink moeten doorlopen. Je hebt brandstof en zuurstof nodig, en snel ook. Glucose, vetten en proteïne worden vrijgelaten vanuit vetweefsels, lever en spieren in het bloed, zodat je voldoende brandstof hebt om te gaan. Daarnaast versnelt je metabolisme, om extra brandstof beschikbaar te maken. Je ademhaling versnelt en de luchtpijpjes van longen worden wijder, zodat er voldoende zuurstof beschikbaar is. Je hartslag en bloeddruk gaat omhoog, en je slagaders worden wijder, zodat brandstof en zuurstof ook kan komen waar nodig.
Voorbereiding op herstel
Je lichaam is slim en bereidt zich ook voor op de situatie waarin de tijger je toch te pakken krijgt, Bepaalde bloedvaten vernauwen en er worden stollende stoffen aangemaakt en verspreid. Ook je immuunsysteem reageert alvast door stoffen aan te maken die reageren op ontstekingen.
Geen verspilling
Wat je niet merkt is dat je lichaam ook een aantal functies uitschakelt. Denk aan vertering, voortplanting, lange termijn immuunsysteem, bepaalde geheugen functies. Who cares about babies, er zit een tijger achter je aan!
Overleefd!
Yes, je hebt het gered! De tijger is verdwenen en je krijgt een shot oxytocine. De moeders onder ons kennen dit misschien nog van de zwangerschapscursus, dit hormoon staat ook wel bekend als het knuffelhormoon en helpt om onze ervaringen te delen en het “rest & digest” systeem te activeren, dat zorgt voor rust en herstel. Je lichaam zorgt er dus zelf voor dat je weer in balans komt na zo’n stressvolle situatie.
Chronische super powers
Best wel cool dus, hoe onze lichamen reageren op tijgers en andere vormen van acute stress. Er zijn dan ook verhalen bekend van mensen die opeens over super krachten beschikken in geval van stress, zoals moeders die een vrachtwagen optillen om hun kind te redden. Maar als we continue stress hormonen in ons lichaam hebben ziet het plaatje er toch iets anders uit. We noemen stress chronische stress als het langdurig aanhoudt.
Altijd aan
De super focus die zo goed werkte toen je moest vluchten voor een tijger blijkt in een chronische variant toch minder efficiënt. Je brein is overactief, wat kan leiden tot angst, slapeloosheid en rusteloosheid. Het voelt een beetje alsof je permanent teveel koffie hebt gedronken. Het continue aanspannen van je spieren kan leiden tot spierpijn.
Brandstof problemen
Doordat bouwstoffen overal vandaan worden gehaald (je moest immers zo snel mogelijk vechten of vluchten) kan je na een tijdje te maken krijgen met spierafname. Tegelijkertijd kan je te maken krijgen met gewichtstoename, omdat je lichaam ervoor zorgt dat je metabolisme vertraagt (je weet immers bij continue gevaar wanneer je weer te eten krijgt) en cortisol de opslag van vet stimuleert. Uit onderzoek blijkt dat chronische stress gerelateerd kan worden aan diabetes 2, waarschijnlijk door de grote hoeveelheden glucose in het bloed.
Op langere termijnen kan je last krijgen van hoge bloeddruk. Doordat je hoog gaat ademen, kan er een inhibited breathing pattern (disfunctioneel adempatroon) ontstaan.
Functies die op lange termijn belangrijk zijn
Als er acuut gevaar dreigt heeft het geen zin om energie te steken in processen die nuttig zijn voor de lange termijn. Waarom zou je energie steken in je voortplantingssysteem als je elk moment verscheurd kan worden door een tijger? Voorbeelden zijn je lange termijn immuunsysteem, vertering of bepaalde geheugen functies. Chronische stress wordt geassocieerd met de ziekte van Crohn en andere immuunziektes waaronder een onderdrukt immuunsysteem.
Belangrijke signalen van ons lichaam zijn als je haar minder goed groeit, je nagels minder sterk worden, huidproblemen en (voor vrouwen) problemen met de ongesteldheid.
Een neerwaartse spiraal
Het stresshormoon cortisol heeft ook een nadelig effect op de prefrontaal kwab, het gebied dat zorgt voor empathie, samenwerking, inlevingsvermogen en zelfreflectie. Dit kan ervoor zorgen dat je egocentrischer bent en meer op je hoede. Het maakt dat het moeilijk is om op jezelf te reflecteren.
Maar juist deze zelfreflectie is belangrijk om het negatieve denken, je zorgen en je achterdocht te relativeren. Als dat niet gebeurt kan dit weer leiden tot, juist ja, meer stress!
Get the point, chronische stress is slecht! Maar wat kan ik doen?
Gelukkig kan je ook iets doen aan te veel stress. Allereerst is een gezond systeem in balans. Als je van jezelf weet dat je niet heel makkelijk in de rust stand gaat, zijn er genoeg manieren om je lichaam een beetje voor de gek te houden aan het ‘rest & digest’ systeem te triggeren.
Ten tweede kan je structureel aan de slag met de oorzaken van jouw stress door ze te onderzoeken en er mee aan de slag te gaan tijdens coachen, je kan bijvoorbeeld stressbestendigheid vergroten door jouw hartcoherentie te verhogen.
Verder lezen?
Als je dit onderwerp interessant vindt kijk dan zeker ook eens op de website van één mijn docenten Kristin Leal: https://www.kristinleal.com
Meer over de relaxation response kan je hier vinden.
